به گزارش خبرگزاری ایمنا، بیستم فروردین در تقویم کشورمان، با نام روز ملی فناوری هسته‌ای شناخته می‌شود. فناوری که باوجود تحریم‌ها، تهدیدها و محدودیت‌ها، با تلاش و همت دانشمندان این عرصه بومی‌سازی شده و امروز نام جمهوری اسلامی ایران در فهرست معدود کشورهای صاحب چرخه کامل سوخت هسته‌ای می‌درخشد، دستاوردی که با تهدید و فشارهای جهانی محاصره شد، اما با اراده آهنین دانشمندان ایرانی به یک پیروزی تاریخی تبدیل شد. فناوری بومی هسته‌ای، داستان ملتی است که با علم و استقامت، جایگاه خود را در باشگاه هسته‌ای جهان تثبیت کرد و ثابت کرد که «نتوانستن» واژه‌ای ناشناخته در فرهنگ ایرانی است.
نیروگاه‌های هسته‌ای، به‌عنوان یکی از منابع پاک و پایدار انرژی، نقشی استراتژیک در تأمین امنیت انرژی، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و دستیابی به توسعه پایدار در کشورهای پیشرو ایفا می‌کنند. ایران با تکیه بر فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز و متعهد به استانداردهای بین‌المللی ایمنی، گام‌های مؤثری در بهره‌برداری از این انرژی پاک برداشته و خود را به‌عنوان یکی از کشورهای پیشروی منطقه در این حوزه مطرح کرده است، پروژه‌های هسته‌ای ایران علاوه‌بر کاهش هزینه‌های انرژی و افزایش قابلیت اطمینان شبکه برق، به کاهش انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی نظیر دی‌اکسیدکربن و ذرات معلق کمک شایانی می‌کنند.
بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، هر نیروگاه هسته‌ای ۱۰۰۰ مگاواتی می‌تواند سالانه حدود ۶ میلیون تن کاهش در انتشار دی‌اکسیدکربن ایجاد کند، رقمی که برای ایران با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای و تعهدات اقلیمی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ایران با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و آموزش نیروی متخصص، نشان داده است که می‌تواند ضمن رعایت اصول ایمنی هسته‌ای، به توسعه صنعت برق و پژوهش‌های علمی مرتبط با انرژی اتمی ادامه دهد. نیروگاه اتمی بوشهر، به‌عنوان نخستین و بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای خاورمیانه، با ظرفیت تولید ۱۰۰۰ مگاوات برق، نمونه‌ای از موفقیت ایران در این حوزه است، این نیروگاه که با همکاری روسیه ساخته شده، نه‌تنها حدود ۳ درصد از برق مصرفی کشور را تأمین می‌کند، بلکه به‌عنوان پایگاهی برای انتقال دانش فنی و تجربه به نیروهای متخصص ایرانی عمل کرده است. علاوه‌بر این، طرح‌هایی نظیر ساخت نیروگاه هسته‌ای دوم در بوشهر و برنامه‌ریزی برای احداث راکتورهای جدید در استان‌های خراسان و هرمزگان، نشان‌دهنده تعهد بلندمدت ایران برای توسعه این صنعت است.
در حوزه کاربردهای پزشکی نیز ایران پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. راکتور تحقیقاتی تهران که از سال ۱۳۴۷ به بهره‌برداری رسیده، علاوه‌بر تولید رادیوایزوتوپ‌های ضروری برای تشخیص و درمان بیماری‌های سرطانی، زمینه‌ساز آموزش متخصصان پزشکی هسته‌ای و همکاری با مراکز تحقیقاتی جهانی شده است، ایران امروزه یکی از تولیدکنندگان اصلی ایزوتوپ تکنسیوم -۹۹ م در خاورمیانه است که در سال‌های اخیر با صدور این محصول به کشورهای منطقه، نه‌تنها درآمدهای ارزی کسب کرده، بلکه جایگاه علمی خود را در این حوزه تثبیت کرده است.
همکاری ایران با سازمان‌های بین‌المللی نظیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نیز گواهی بر تعهد این کشور به شفافیت و رعایت ضوابط جهانی است. ایران به‌طور منظم گزارش‌های فنی و ایمنی خود را به IAEA ارائه می‌دهد و در برنامه‌های آموزشی و فنی این سازمان مشارکت فعال دارد. این همکاری‌ها نه‌تنها به بهبود فرایندهای ایمنی در استخراج و غنی‌سازی اورانیوم کمک کرده، بلکه موجب افزایش اعتماد جامعه بین‌المللی به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران شده است.
با این حال، چالش‌هایی نظیر تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، تلاش‌های ایران برای توسعه سریع‌تر این صنعت را با محدودیت روبه‌رو کرده است. با این حال ایران با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، توانسته است بخشی از این مشکلات را کاهش دهد. به‌عنوان مثال، توسعه فناوری غنی‌سازی اورانیوم با درجات مختلف، ساخت سوخت هسته‌ای داخلی، و طراحی نسل جدید راکتورهای آب سنگین، از جمله دستاوردهایی است که در شرایط تحریم‌ها به ثمر نشسته است.
در بعد محیط زیست نیز برنامه‌های هسته‌ای ایران با رویکردی مسئولانه پیش می‌رود. فرایندهای استخراج اورانیوم در معدن ساغند یزد با رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و بازیابی زمین‌های معدنی پس از استخراج، نمونه‌ای از تعهد ایران به کاهش تأثیرات منفی بر طبیعت است، همچنین مدیریت پسماندهای رادیواکتیو با استفاده از فناوری‌های مدرن نظیر انکپسولاسیون و دفن ایمن، از دیگر اقدامات ایران برای حفاظت از محیط زیست و سلامت جامعه است.
توسعه صنعت هسته‌ای در ایران نه‌تنها یک ضرورت اقتصادی، بلکه بخشی از استراتژی بلندمدت کشور برای تحقق خودکفایی در انرژی، کاهش آلودگی و تبدیل شدن به قطب علمی و فناوری در منطقه است. این راهبرد، در کنار حفظ تعادل بین منابع انرژی تجدیدپذیر و غیرتجدیدپذیر، می‌تواند ایران را به سمت آینده‌ای پایدار و پیشرفته سوق دهد. با ادامه سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی متخصص و همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند نقش پیشروی در انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز منطقه و جهان ایفا کند، در همین راستا با همایون حیدری کارشناس فیزیک و استاد دانشگاه به گفت‌وگو نشستیم و مسائل روز هسته‌ای را برسی کردیم.
ایمنا: از یک سو ایران با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز، در یک موقعیت مطلوب برای تأمین انرژی قرار دارد، اما با این حال، کشور به سمت بهره‌گیری از فناوری هسته‌ای رفته است، توضیح دهید که چرا با وجود منابع فسیلی فراوان، سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری هسته‌ای در اولویت قرار گرفته است؟
حیدری: در وهله نخست باید تأکید کرد که روی آوردن به فناوری هسته‌ای بیش از بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای، یک جهش در سطح دانش و فناوری است، فناوری هسته‌ای شامل مجموعه‌ای از دانش‌ها و مهارت‌های پیشرفته است که کاربردهای گسترده‌ای در حوزه‌های متنوع زندگی انسان دارد، به عنوان نمونه، در بخش پزشکی، فناوری‌های هسته‌ای نقش مهمی در تشخیص بیماری‌ها، تصویربرداری پزشکی و حتی درمان‌های رادیوتراپی ایفا می‌کنند. همچنین در حوزه داروسازی، تولید نمونه‌های دارویی با دقت بالا، مدعوم از تکنیک‌های پیشرفته هسته‌ای، از دیگر دستاوردهای این فناوری محسوب می‌شود.
ایمنا: از دیدگاه عملی، آیا کاربردهای دیگر این فناوری در حوزه‌های غیرپزشکی و دارویی نیز قابل توجه است؟
حیدری: در کشاورزی نوین، فناوری هسته‌ای به ما کمک می‌کند تا چرخه‌های آب و کربن موجود در گیاهان را به دقت شناسایی کنیم. این امر در تهیه نمونه‌های بهبود یافته‌ای از گونه‌های مقاوم گندم و برنج نقش بسزایی دارد، استفاده از داده‌های به‌دست آمده، موجب مدیریت هوشمندتر منابع آبی و بهره‌برداری بهینه از آن‌ها می‌شود. در نتیجه، فناوری هسته‌ای در بهبود بهره‌وری منابع طبیعی و افزایش تولید محصولات غذایی، به‌ویژه در شرایط اقلیمی متغیر، تأثیرگذار است.
علاوه‌بر این، ابزارها و تجهیزات اندازه‌گیری بر پایه فناوری هسته‌ای در حوزه‌های نفت و گاز، آب و حتی تشخیص‌های بالینی دارای دقت بسیار بالایی هستند، این تکنولوژی به توسعه صنایع وابسته همچون پتروشیمی، فولادسازی و خودرو کمک می‌کند و به‌عنوان یک صنعت محرک، نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اقتصادی و صنعتی کشور دارد.
ایمنا: از دیدگاه محیط زیست و مسائل مرتبط با آلاینده‌های هوا، چگونه انرژی هسته‌ای نسبت به نیروگاه‌های حرارتی به‌صرفه‌تر عمل می‌کند؟
حیدری: نیروگاه‌های هسته‌ای مزیت‌های قابل ملاحظه‌ای دارند. برخلاف نیروگاه‌های حرارتی که بر تولید دی‌اکسیدکربن، منوکسید کربن و سایر آلاینده‌های زیان‌آور تکیه دارند، فناوری هسته‌ای تقریباً از انتشار گازهای گلخانه‌ای جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر، استفاده از انرژی هسته‌ای می‌تواند سهم مهمی در کاهش گرمایش زمین و مقابله با تغییرات اقلیمی داشته باشد.
مصرف آب در نیروگاه‌های هسته‌ای بسیار کمتر از نیروگاه‌های حرارتی بوده که این موضوع از منظر بهره‌وری منابع آبی، اهمیت ویژه‌ای دارد، از سوی دیگر، لازم است به بررسی آمارهای بین‌المللی اشاره کنیم، در طول دو دهه گذشته انرژی هسته‌ای بین ۱۱ تا ۱۴ درصد از کل برق تولیدی جهان را تأمین کرده است و در برخی کشورها تا ۱۸ درصد نیز به این میزان رسیده است. این آمار نشان می‌دهد که یک سهم قابل توجه از نیازهای انرژی می‌تواند از طریق نیروگاه‌های هسته‌ای برآورده شود.
ایمنا: از نظر اقتصادی، در مقایسه با انرژی‌های تجدیدپذیر همچون خورشیدی و بادی، سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های هسته‌ای مقرون‌به‌صرفه است؟ با توجه به هزینه‌های بالای ساخت و نگهداری نیروگاه‌های هسته‌ای، آیا این مسیر اقتصادی در بلندمدت به کشور سود می‌رساند؟
حیدری: در راستای تحلیل این موضوع، لازم است به چند نکته کلیدی توجه شود، اول اینکه ایدئولوژی پشت سرمایه‌گذاری در فناوری هسته‌ای تأمین برق نیست، بلکه توسعه زیرساخت‌های فناورانه و ایجاد یک زنجیره تولید داخلی در حوزه تجهیزات هسته‌ای نیز در اولویت قرار دارد. در واقع توسعه یک بخش صنعتی نوین از طریق فناوری هسته‌ای، زمینه لازم برای پیشرفت دیگر صنایع را فراهم می‌آورد. به‌عنوان نمونه، بخش‌های مرتبط با اندازه‌گیری‌های دقیق، کنترل کیفیت و توسعه سامانه‌های پیشرفته صنعتی از این فناوری بهره می‌برند.
در حوزه انرژی، اگرچه نمی‌توان کل نیاز کشور را تنها به نیروگاه‌های هسته‌ای متکی دانست، اما وجود یک چندگانگی در سبد انرژی، به‌عنوان یک عامل کلیدی برای امنیت انرژی کشور مطرح است، پیشنهاد ما این است که با ساخت تعدادی نیروگاه هسته‌ای به‌عنوان نیروگاه‌های کمکی و پشتیبان در کنار نیروگاه‌های فسیلی، انرژی تأمین شده از زنجیره‌های تجدیدپذیر (همچون خورشیدی و بادی) بهینه‌تر مدیریت شود، اهمیت این موضوع در آن است که هرچند ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای از لحاظ سرمایه‌گذاری اولیه پرهزینه است، اما از منظر بهره‌وری منابع طبیعی، کاهش آلودگی هوا و ایجاد اشتغال‌های تخصصی، ارزش افزوده بالایی به همراه دارد.
ایمنا: توضیح دهید که چگونه فناوری هسته‌ای می‌تواند به توسعه صنایع پیشرفته در ایران کمک کند و در کنار آن، ملاحظات زیست‌محیطی و ایمنی چه پارامترهایی را در بر می‌گیرد؟
حیدری: فناوری هسته‌ای از جهات مختلف، بستری مناسب برای توسعه صنایع پیشرفته فراهم می‌کند. یکی از مهم‌ترین این جنبه‌ها، کاربرد تجهیزات اندازه‌گیری دقیق در شرایط بحرانی همچون دماهای بالا است، تجهیزات میتلینگ که در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد به کار می‌روند، بیشتر با استفاده از فناوری‌های هسته‌ای تولید و بهینه می‌شوند، این نکته نشان می‌دهد که فناوری هسته‌ای نه‌تنها به‌عنوان یک منبع تأمین انرژی، بلکه به‌عنوان محرک نوآوری در صنایع مختلف محسوب می‌شود.
ابزارهایی همچون سانتریفیوژها که در صنایع غذایی و آزمایشگاه‌های بیولوژی کاربرد دارند، به واسطه تکنولوژی پیشرفته هسته‌ای، عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند، در نتیجه ایجاد یک اکوسیستم صنعتی که در آن فناوری هسته‌ای نقش اساسی و محرکی در رشد سایر صنایع داشته باشد، می‌تواند به تسریع روند رشد فناوری‌های نوین و افزایش بهره‌وری در کشور منجر شود.
با وجود همه مزایا، نکات منفی نیز باید در نظر گرفته شوند؛ به‌عنوان مثال، فرایند استخراج و غنی‌سازی اورانیوم به‌دلیل وجود پتانسیل آلودگی‌های رادیواکتیو، مسائل محیطی و ایمنی خود را دارد، با وجود اینکه استخراج اورانیوم در صورت کنترل مناسب می‌تواند ایمن باشد، اما رعایت استانداردهای بالا در ایمنی پرسنل و محافظت از محیط زیست از الزامات ضروری است.
در مجموع اگرچه سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های هسته‌ای هزینه‌های اولیه بالایی دارد، اما با توسعه زیرساخت‌های داخلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، می‌توان امید داشت که در بلندمدت این سرمایه‌گذاری نه‌تنها از نظر تأمین انرژی به صرفه باشد بلکه زمینه‌های رشد صنایع پیشرفته و کاهش آلودگی زیست‌محیطی را نیز فراهم آورد.
ایمنا: با توجه به توضیحات جامع شما، به نظر می‌رسد فناوری هسته‌ای علاوه‌بر تأمین یک بخشی از نیاز انرژی کشور، نقش مهمی در تقویت زیرساخت‌های صنعتی و تکنولوژیکی ایران دارد؟
حیدری: رویکرد چند بُعدی و همگام‌سازی فناوری هسته‌ای با سایر شاخه‌های صنعتی و زیست‌محیطی، زمینه‌ساز بهره‌برداری هوشمندانه و پایدار از منابع و زیرساخت‌های کشور خواهد بود، این مسیر اگرچه چالش‌های خود را دارد، اما در بلندمدت می‌تواند ابعاد جدیدی از توسعه پایدار را به ارمغان آورد.
source