موضوع بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی در ایران نخستین‌بار در فضای مجازی مطرح شد و زمینه اصلاح قانون برنامه هفتم توسعه را فراهم کرد. احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اعلام کرد که دولت موضوع بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی را در دستور کار قرار داده و طرحی به مجلس ارائه شده است. طبق این طرح، سکوهای اینترنتی به‌عنوان جایگزین کارفرما عمل خواهند کرد و رانندگان مشمول پرداخت حق بیمه اجباری می‌شوند.

مرز باریک میان حمایت و محدودیت

با رشد سریع سکوهای اینترنتی، تعریف رابطه میان پلتفرم‌ها و رانندگان یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات سیاست‌گذاری در جهان شده است. دولت‌ها و نهادهای صنفی هنوز روی دو مدل اصلی توافق نکرده‌اند:

1. کارمندی رسمی (employee): ارائه مزایا و بیمه کامل توسط کارفرما

2. پیمانکار مستقل (independent contractor): حفظ انعطاف‌پذیری و حمایت داوطلبانه

تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که مدل اول ممکن است باعث کاهش فرصت‌های شغلی و افزایش هزینه‌ها شود. بنابراین، حمایت انعطاف‌پذیر و انتخاب‌محور رانندگان اهمیت زیادی دارد.

انتخاب آگاهانه استقلال: چرا رانندگان پیمانکار بودن را ترجیح می‌دهند؟

مطالعات میدانی در ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا نشان می‌دهد که بسیاری از رانندگان، آزادی و انعطاف زمانی را بر امنیت شغلی رسمی ترجیح می‌دهند. طبق نظرسنجی Pew (۲۰۲۳)، بیش از ۶۰٪ رانندگان دلیل انتخاب کار پلتفرمی را امکان انتخاب ساعت کار و میزان فعالیت اعلام کرده‌اند. داده‌های شرکت‌های اوبر و لیفت نشان می‌دهد که تقریباً ۸۰٪ رانندگان کمتر از ۲۰ ساعت در هفته فعالیت می‌کنند و این کار را به‌عنوان منبع درآمد مکمل استفاده می‌کنند.

پیامدهای اقتصادی کارمندسازی اینترنت

تبدیل رانندگان به کارمند رسمی، هزینه‌های پلتفرم‌ها را افزایش می‌دهد و بر نرخ کرایه‌ها اثر می‌گذارد. رانندگانی که بیمه اجباری را نمی‌خواهند از سیستم خارج می‌شوند و بازار ممکن است به چند شرکت بزرگ محدود شود. تجربه اسپانیا (Ley Rider ۲۰۲۱) نشان داد که تعداد رانندگان رسمی پس از اجرایی شدن قانون تا ۳۰٪ کاهش یافت و بسیاری به اشتغال غیررسمی روی آوردند.

اثرات ثانویه: افزایش اشتغال غیررسمی اینترنتی

نمونه کره‌جنوبی در ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که تنها نیمی از رانندگان مایل به ثبت‌نام در بیمه اجباری بودند. پژوهش‌ها می‌گویند سیاست الزام‌آور، به‌ویژه بر اساس درآمد ثابت، با واقعیت مشاغل پلتفرمی ناسازگار است و اثربخشی آن کاهش می‌یابد.

راهکارهای هوشمندانه برای حمایت از رانندگان

به جای بیمه اجباری و کارمندسازی، حفظ استقلال رانندگان همراه با حمایت‌های انتخابی موثرتر است:

• ارائه بیمه‌های قابل انتخاب

• یارانه‌های دولتی برای گروه‌های آسیب‌پذیر

• نظارت بر ایمنی و سلامت شغلی
  این رویکردها می‌توانند تعادل بین حمایت اجتماعی و انعطاف شغلی ایجاد کنند و از کاهش اشتغال جلوگیری کنند.

منابع معتبر

• Social Insurance for Gig Workers, ResearchGate, ۲۰۲۴

• Work and Social Protection in the Platform Economy in Europe, ResearchGate, ۲۰۲۳

• Hall, J., Krueger, A., “Labor Market for Uber Drivers,” Industrial and Labor Relations Review, ۲۰۲۱

• The Geneva Association, Gig Economy Work, ۲۰۲۳

• KDI, Designing Social Protections for Platform Workers, ۲۰۲۴