کودکی نخستین صحنه رشد انسان است، جایی که ذهن، خیال و احساس شکل می‌گیرند. امروز، این صحنه در حال تغییر است. فضای دیجیتال جای بازی و تعامل طبیعی را پر کرده است. کودکان دیگر فقط مخاطب رسانه نیستند؛ آن‌ها محتوا تولید می‌کنند و ابزار الگوریتم‌ها شده‌اند.

کار دیجیتال کودکان

هر تصویر یا فعالیت مجازی با ساعت‌ها تلاش شناختی و عاطفی همراه است. این تلاش‌ها معمولاً دیده نمی‌شوند و قوانین آن‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند. فضای دیجیتال ذهن کودک را به مصرف فوری و واکنش آنی عادت می‌دهد. سرگرمی به ظاهر آزادانه، در واقع نوعی «کار پنهان» است؛ کاری بدون قرارداد و حمایت قانونی.

پیامدهای شناختی

هوش‌های چندگانه کودکان آسیب می‌بینند. پیامک‌ها و نمادهای تصویری جای هوش زبانی را گرفته‌اند. هوش فضایی تحت تأثیر تصاویر آماده و فیلترهای از پیش طراحی شده ضعیف شده است. هوش درون‌فردی در میان بازخوردهای مصنوعی مجال رشد ندارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکانی که محتوای سریع دیجیتال تولید یا مصرف می‌کنند، کاهش تمرکز، حافظه بلندمدت و توان تفکر انتزاعی دارند.

ابعاد حقوقی و اجتماعی

کار کودکان در پلتفرم‌ها مرز میان بازی، کار و بهره‌کشی را از بین برده است. کودکانی که محتوای تبلیغاتی یا چالش‌ها تولید می‌کنند، نیروی کار نامرئی اقتصاد دیجیتال محسوب می‌شوند. ذهن آن‌ها درگیر الگوریتم‌هایی می‌شود که ارزش کودک را بر اساس دیده شدن و لایک تعیین می‌کنند. این وضعیت نقض اصول مصالح عالیه کودک، حق رشد برابر و حمایت در برابر بهره‌کشی اقتصادی است.

ضرورت سیاست‌گذاری ملی

کشورها باید سیاست ملی حمایت از کودکان در فضای دیجیتال داشته باشند. این سیاست باید شامل محدودیت ساعات حضور کودکان در رسانه‌های دیجیتال، آموزش سواد رسانه‌ای تحلیلی و حمایت از تولید محتوای خلاق باشد. این اقدامات به کودکان کمک می‌کنند تا هوش‌های چندگانه خود را توسعه دهند و فرصت تجربه‌ای انسانی و معنادار داشته باشند.

جمع‌بندی و پیامدها

کودکی امروز، آیینه فردای جامعه است. اگر ذهن کودک با تصاویر الگوریتمی و پاداش فوری پر شود، جامعه فردا دچار کاهش خلاقیت و تفکر خواهد شد. حفاظت از کودکان در فضای دیجیتال، یک رسالت اخلاقی و حقوقی است. باید از حق تفکر و اندیشیدن کودکان همانند حق زندگی آن‌ها محافظت کنیم. بازگرداندن زمان، عمق و معنا به ذهن کودک، کلید حفظ هوش‌های چندگانه و آموزش انسانی است.

منبع: ایلنا