وضعیت فعلی بیماری کشور
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت با بیان اینکه بیماری‌های متعددی از طریق ناقلان منتقل می‌شود و معروف‌ترین آن‌ها مالاریاست که از طریق پشه آنوفل انتقال می‌یابد، به ما گفت: آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس پشه‌هایی از جنس خانواده پشه آئدس بوده که ناقل ویروس بروز بیماری تب دانگ، زیکا، چیکونگونیا و تب زرد هستند.
قباد مرادی در خصوص وضعیت کشور از نظر وجود پشه آئدس اظهار کرد: در تمامی مبادی مرزی زمینی، ریلی، دریایی و هوایی بین‌المللی مراقبت حشره‌شناسی انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه نخستین گزارش صید پشه آئدس اجیپتی اسفند ۱۳۹۸ در شهرستان بندر لنگه استان هرمزگان گزارش شد، افزود: در حال حاضر وجود پشه آئدس اجیپتی در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و فارس و وجود آئدس آلبوپیکتوس در همه نقاط استان گیلان و همچنین برخی از شهرهای استان‌های مازندران، اردبیل و آذربایجان شرقی گزارش شده است.
دکتر مرادی اضافه کرد: در حال حاضر شاهد استقرار پشه آئدس مهاجم و انتقال محلی بیماری تب دنگی به صورت گسترده در شهرستان چابهار هستیم که می‌تواند دروازه ورودی بیماری به سراسر کشور باشد. این منطقه نیاز به توجه ویژه به بهسازی محیط، تأمین آب آشامیدنی بهداشتی و سالم، تأمین امکانات تشخیص و درمان بیماران و… دارد که مستلزم مشارکت جدی تمامی سازمان‌های مربوط است.
آلودگی استان گیلان
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت همچنین گفت: تازه‌ترین آمار نظام مراقبت بیماری‌های واگیر، از افزایش موارد ابتلا به تب دنگی به ۲۷۷ مورد در کشور حکایت دارد.
مرادی افزود: ۲۷۳ مورد آن در شهرستان چابهار گزارش شده که از این تعداد، ۲۶۶ نفر ساکنان بومی منطقه و هفت نفر مسافران بازگشته از پاکستان بوده‌اند.
به گفته این مسئول اکنون پشه آئدس اجیپتی در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان (چابهار و کنارک)، بوشهر (عسلویه، کنگان، جم و برازجان) و فارس (شهرستان مهر) مشاهده شده است.
مرادی ادامه داد: همچنین وجود پشه آئدس آلبوپیکتوس در همه نقاط استان گیلان، برخی مناطق مازندران (رامسر، تنکابن، عباس‌آباد، محمودآباد و نور)، بیله‌سوار اردبیل و برخی مناطق استان آذربایجان شرقی (خداآفرین، هوراند و کلیبر) گزارش شده است.
تب دانگی کشنده است
یک متخصص بیماری‌های عفونی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به ما گفت: تب دنگی (Dengue fever)یک بیماری ویروسی است که از طریق گزش پشه‌های جنس آئدس (Aedes Mosquitoes) از جمله آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس به انسان منتقل می‌شود و باید جدی گرفته شود. یکی از ویژگی‌های پشه آئدس این است که همه‌گیری‌های انفجاری ایجاد می‌کند؛ یعنی اگر این پشه در جامعه وجود داشته باشد می‌تواند جمعیت زیادی را در مدت کوتاهی آلوده کند.
مینو محرز با اشاره به علائم بالینی تب دنگی افزود: این بیماری با علائمی همچون تب همراه با سردرد، خستگی، بثورات پوستی و درد شدید در مفاصل و عضلات بروز می‌کند. اما در مواردی که تب دانگ موجب افت پلاکت‌های خون شود وارد فاز هموراژیک (خونریزی دهنده) خواهد شد و موجب خونریزی شدید از بینی یا لثه‌ها، خونریزی دستگاه گوارش، افت فشارخون، کما و حتی مرگ افراد می‌شود.
مرزهای شرقی؛ گذرگاه ببر آسیایی
دکتر محرز با بیان اینکه پشه آئدس جزو حشرات بومی ایران نیست، اظهار کرد: سال‌ها پیش نیز مواردی از ابتلا به این بیماری ویروسی در کشور مشاهده شد، اما بیشتر مبتلایان افرادی بودند که به کشورهایی مثل مالزی سفر کرده و آنجا مورد گزش آئدس قرار گرفته بودند. ولی چند سالی است که این پشه از کشورهای همسایه مثل پاکستان همراه مهاجران وارد مناطق جنوبی کشور شده و طبق گزارش‌های پزشکی اکنون این پشه در مناطق مختلف کشور مشاهده شده است و خطر شیوع تب دانگ در ایران وجود دارد و موارد متعددی از ابتلا به این بیماری در برخی از مناطق کشور گزارش شده، با این حال هنوز در تهران موردی از ابتلا گزارش نشده است.
تب دانگ از طریق انسان قابل انتقال نیست
این متخصص عفونی در پاسخ به این پرسش که با توجه به آنکه تب دنگی جزو بیماری‌های ویروسی است، آیا مانند ویروس کرونا (کووید ۱۹) امکان انتقال آن از طریق انسان به انسان هم وجود دارد، گفت: خیر، کووید ۱۹ یک بیماری ویروسی تنفسی بود که از طریق هوا منتقل می‌شد به همین دلیل فرد مبتلا ناقل کرونا بود، اما تب دنگی – تب دانگ- فقط از طریق گزش پشه آئدس منتقل می‌شود و امکان انتقال آن از فردی به فرد دیگر ممکن نیست و اینکه برخی می‌گویند در صورت شیوع تب دانگ در کشور با شرایط اضطرار مشابه شرایط کرونا مواجه خواهیم شد، به هیچ عنوان صحت ندارد.
اما ضرورت دارد وزارت بهداشت و دیگر دستگاه‌های متولی اقدام‌های لازم برای مبارزه با پشه آئدس را انجام دهند به ویژه آنکه ایران تجربه موفقی در مبارزه با پشه مالاریا داشته و این بیماری سال‌ها در کشور تحت کنترل بوده است.
ضرورت عزم ملی برای مبارزه
محرز افزود: پشه آئدس معمولاً در مناطق گرم و مرطوب بیشتر مشاهده شده است، اما به این معنا نیست که در دیگر مناطق جغرافیایی تاب‌آوری نداشته باشد، بنابراین توصیه می‌شود ساکنان مناطق مختلف کشور با رعایت مسائل ایمنی اقدام‌های لازم برای پیشگیری از گزش پشه نظیر استفاده از پشه‌بند را انجام دهند؛ چراکه در حال حاضر احتمال اینکه پشه در مناطق مختلف کشور پخش شده باشد وجود دارد و مبارزه با این پشه مانند مبارزه با پشه آنوفل (مالاریا) نیازمند آگاهی‌بخشی عمومی و عزم ملی است.
مانداب‌ها محل زیست پشه آئدس
یک حشره‌شناس و متخصص کنترل آفات نیز در خصوص زیستگاه‌های پشه آئدس به ما گفت: آئدس؛ مانداب‌های کوچک مثل آب جمع شده زیر گلدان، ظروف جمع‌آوری آب کولرهای گازی، گلخانه‌ها و گل‌فروشی‌ها، لاستیک‌های رها شده در محیط، آپاراتی‌ها و یا انبار لاستیک‌های دست‌دوم و همچنین انبارهای سربازی که در مناطق صنعتی وجود دارد و پس از بارش باران در لابه‌لای وسایل آن آب جمع می‌شود را به عنوان زیستگاه ترجیحی خود برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کند و چنانچه پشه والد آلوده به ویروس باشد، تخم‌ها نیز آلوده خواهند بود، یعنی پشه آلوده پس از خروج از تخم و بدون نیاز به خون‌خواری از فرد مبتلابه تب دانگ می‌تواند با گزش افراد، ویروس را به آن‌ها منتقل کند.
وحید درخش‌احمدی افزود: آئدس بومی محیط‌های گرم و مرطوب است اما در سال‌های اخیر این حشره در بسیاری از کشورها مشاهده شده که نشان می‌دهد در مناطق مختلف آب و هوایی تاب‌آوری دارد. ضمن آنکه تخم پشه آئدس در محیط‌های خشک و غیررطوبتی نیز مقاوم است که این ویژگی امکان جابه‌جایی و انتقال آن‌ها از منطقه‌ای به منطقه دیگر را فراهم می‌کند.
راه‌های ورود به ایران
دکتر درخش‌احمدی با اشاره به اینکه پشه آئدس بومی ایران نیست و از کشورهایی مثل اندونزی، مالزی، پاکستان و تایلند وارد ایران شده است، ادامه داد: این پشه همراه چمدان مسافران، وسایل مهاجران پاکستانی و همچنین ورود قاچاق و بدون کنترل گیاه بامبو از کشورهای جنوب شرقی آسیا وارد ایران شده است. همچنین کالاهایی که از طریق کشتی وارد کشور می‌شوند نیز می‌توانند حامل پشه آئدس و یا تخم این پشه باشند زیرا کشتی‌هایی که در سواحل کشورهای آلوده به آئدس برای بارگذاری و یا بارگیری پهلو می‌گیرند محیط مناسبی برای تخم‌گذاری این پشه و انتقال آن به دیگر کشورها هستند.
این حشره‌شناس و متخصص کنترل آفات، با اشاره به گزارش وزارت بهداشت مبنی بر مشاهده پشه آئدس در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، گیلان و فارس گفت: برای پاک‌سازی این مناطق و همچنین پیشگیری از فراگیر شدن پشه آئدس در دیگر مناطق کشور باید هر چه سریع‌تر اقدام‌های پیشگیرانه اعمال شود.
درخش‌احمدی افزود: تنها اقدام مهم برای پیشگیری از طغیان بیماری ویروسی تب دانگ، مبارزه با ناقل (پشه) در مراحل مختلف چرخه زندگی آن به ویژه مرحله بالغ از طریق مبارزه تخصصی به روش مه‌پاشی گرم است.
وی اضافه کرد: بارانداز فرودگاه‌ها، کشتی‌ها، بندرها، انبارهای کالاهای وارداتی و واگن‌های قطار به ویژه قطارهایی که از بندرعباس و قشم به تهران یا سایر مناطق کشور تردد دارند باید توسط نیروهای متخصص؛ مه‌پاشی و سم‌پاشی شوند تا با از بین بردن هر فرمی از پشه (تخم، لارو و یا بالغ) که ممکن است وجود داشته باشد از انتقال آن به دیگر مناطق کشور پیشگیری شود.
تاب‌آوری در مناطق مختلف کشور
درخش احمدی در پاسخ به این پرسش که پشه آئدس در کدام مناطق کشور تاب‌آوری دارد، گفت: خاستگاه اصلی آئدس، نواحی ساحلی و تاب‌آوری آن در محیط‌های مرطوب بیشتر از محیط‌های خشک است. بنابراین آئدس هم در نواحی شمالی و هم در نواحی جنوبی کشور تاب‌آوری دارد به همین دلیل نگرانی‌هایی در خصوص دریاچه چیتگر مطرح است، چون این دریاچه هم می‌تواند زیستگاه منتخبی توسط این پشه باشد و مبارزه با این حشره و پیشگیری از طغیان بیماری از طریق گزش آن در مناطق مختلف یکسان است و تنها اقدام مهم، پاک‌سازی محیط از طریق مه‌پاشی است، ضمن آنکه مبارزه با آن همچون مبارزه با پشه آنوفل (مالاریا) نیازمند آگاهی‌بخشی عمومی و عزم ملی است.
∎