به گزارش ایتنا و به نقل از تک‌نیوزورلد، گفتنی است در جهانی که روزبه‌روز بیشتر تحت سلطه الگوریتم‌ها و سیستم‌های هوش مصنوعی قرار می‌گیرد، این ایده که فرآیند ایجاد، دسترسی و حکمرانی هوش مصنوعی باید در اختیار عموم مردم باشد، پاسخی محکم به کنترل متمرکز شرکت‌های بزرگ فناوری محسوب می‌شود.
ماهیت هوش مصنوعی دموکراتیک
گفته می‌شود که این مفهوم نوظهور، یعنی هوش مصنوعی دموکراتیک بر پنج اصل بنیادین استوار است:
۱. شفافیت مطلق: کدهای پایه، داده‌ها و مدل‌های هوش مصنوعی به صورت متن‌باز و کاملاً قابل دسترس برای عموم ارائه می‌شوند. این رویکرد تضمین می‌کند که هیچ «جعبه سیاه» غیرقابل فهمی در سیستم وجود نداشته باشد.
۲. توسعه جمع‌گرا: به جای انحصار توسعه هوش مصنوعی در دست شرکت‌های بزرگ، این مدل از مشارکت فعال افراد عادی، پژوهشگران مستقل، سازمان‌های کوچک و حتی نهادهای دولتی استقبال می‌کند.
۳. حکمرانی مشارکتی: خط‌مشی‌های اخلاقی، اولویت‌های توسعه و استراتژی‌های اجرایی با مشارکت مستقیم تمام ذی‌نفعان شکل می‌گیرد، نه از طریق دستورات بالا به پایین.
۴. دسترسی فراگیر: ابزارها، منابع و امکانات لازم برای توسعه و استفاده از هوش مصنوعی به شکلی طراحی می‌شوند که برای همگان قابل دسترس و مقرون‌به‌صرفه باشند.
۵. حاکمیت داده کاربران: افراد و جوامع محلی کنترل کامل بر داده‌های شخصی خود دارند و حریم خصوصی در تمام مراحل توسعه و به‌کارگیری سیستم‌های هوش مصنوعی اولویت اصلی محسوب می‌شود.
مزایای کلیدی این رویکرد
دکتر رضا محمدی، پژوهشگر ارشد هوش مصنوعی در دانشگاه صنعتی شریف، در این باره می‌گوید: «مدل دموکراتیک هوش مصنوعی حداقل پنج مزیت اساسی نسبت به روش‌های سنتی دارد. نخست، سرعت نوآوری را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. دوم، سطح پاسخگویی و شفافیت سیستم‌ها را ارتقا می‌بخشد. سوم، از شکل‌گیری انحصار در این حوزه جلوگیری می‌کند. چهارم، تضمین می‌کند که هوش مصنوعی در خدمت منافع عمومی قرار گیرد. و بالاخره پنجم، به توانمندسازی جوامع محلی و توسعه مهارت‌های بومی منجر می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «وقتی به جای چند شرکت محدود، هزاران ذهن خلاق از سراسر جهان روی حل یک مسئله کار کنند، نتایج به مراتب بهتر و جامع‌تر خواهد بود. این همان قدرت واقعی هوش مصنوعی دموکراتیک است.»
پیشگامان جهانی این حرکت
در سطح بین‌المللی، بازیگران مهمی در حال پیشبرد این ایده هستند که عبارتند از:
– اتحادیه اروپا با سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های متن‌باز و تأکید بر حاکمیت دیجیتال
– دولت کانادا از طریق برنامه CIFAR که از تحقیقات باز هوش مصنوعی حمایت می‌کند
– بریتانیا با مؤسسه معتبر آلن تورینگ که اهداف مشابهی را دنبال می‌کند
– پروژه‌های موفق جامعه‌محور مانند Hugging Face که نمونه‌های عینی مشارکت جمعی هستند
چشم‌انداز آینده و چالش‌ها
شایان ذکر است که این رویکرد نویدبخش می‌تواند به نتایج ارزشمندی منجر شود:
– طراحی سیستم‌های هوش مصنوعی عادلانه‌تر و عاری از سوگیری
– توسعه راه‌حل‌های بومی و متناسب با نیازهای خاص هر منطقه
– افزایش اعتماد عمومی به فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی
– تسریع در ارائه راهکارهای مؤثر برای چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی و بحران‌های بهداشتی
دکتر سارا احمدی (استاد دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه شریف)، در این رابطه اظهار می‌دارد: «هوش مصنوعی دموکراتیک دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای تضمین منافع عمومی است. ما در آستانه تحولی بزرگ قرار داریم که می‌تواند رابطه انسان و ماشین را برای همیشه دگرگون کند.»
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اگرچه این فناوری هنوز در مراحل اولیه رشد قرار دارد، اما با مشارکت فعال تمام ذی‌نفعان – از شهروندان عادی تا نهادهای دولتی و مراکز تحقیقاتی – می‌توان آینده‌ای ساخت که در آن هوش مصنوعی واقعاً در خدمت تمام بشریت باشد. این راه دشوار اما ضروری، تنها با همکاری جمعی و تعهد به اصول شفافیت، عدالت و مشارکت همگانی ممکن خواهد بود.
source