شنبه، ۱۵ اسفند ۱۴۰۳، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری مراسمی پرسروصدا برای «رونمایی از سکوی ملی متن‌باز هوش مصنوعی» برگزار کرد اما آنچه در این مراسم از آن رونمایی شد، یک سایت ناقص بود با نام MVP و البته در تضاد با مفهوم آن. در این یادداشت، «مهران ضیابری»، نائب‌رئیس کمیسیون هوش مصنوعی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای و مدیرعامل «ترگمان»، به این رونمایی و اثر آن بر زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور پرداخته است.

سال ۱۳۹۴ به بهانه پنجمین افتتاح موتور جستجوی ملی پارسی‌جو، مقاله‌ای در دیجیاتو منتشر شد با عنوان «پیکان ۱۷۰ میلیارد تومانی». آن زمان تب جویشگر بومی در کشور فراگیر بود؛ درست همانند همین الان که تب هوش مصنوعی فراگیر است.

۲۵ اسفند معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری از سکویی رونمایی کرد که عنوان «سکوی ملی متن‌باز هوش مصنوعی» را بر آن نهاده‌اند. در مراسم رونمایی این سکو اعلام شد نسخه رونمایی‌شده، نسخه MVP این سکو بوده و نسخه نهایی آن اسفند ۱۴۰۴ ارائه خواهد شد.

فعالان هوش مصنوعی متحیر از این رونمایی، دنبال نشانه‌ای از آن بودند که آدرس https://aiplatform.cloud-ai.ir به‌عنوان آدرس این سکو ارائه شد. آدرسی که اکثریت لینک‌های آن منجر به خطا می‌شدند و غیر فعال بودند. پس از اعتراضات به این رونمایی در شبکه‌های اجتماعی، لینک‌های موجود در سایت تغییر یافته و اعلام شد که این سایت صرفاً برای اطلاع‌رسانی است! فعالان توسعه سایت‌ها مبتنی‌بر دستیارهای هوش مصنوعی معترف‌اند که توسعه این سایت همراه تمام تصاویر مبتنی‌بر هوش مصنوعی آن، با استفاده از این ابزارها در کمتر از یک ساعت میسر است! و طبیعی است که یک سایت اطلاع‌رسانی و اجرای چند مدل نمونه هوش مصنوعی نمی‌تواند MVP سکوی ملی تعبیر شود.

کمی به عقب برگردیم. اولین مزرعه پردازنده گرافیکی تخصصی هوش مصنوعی کشور سال ۱۳۹۵ با هدف استفاده در ۲ پروژه موتور ترجمه ترگمان (تقدیرشده در همان مقاله پیکان ۱۷۰ میلیارد تومانی) و تصویرنت در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایجاد شد. از سال ۱۳۹۸ به‌مرور شرکت‌هایی همچون پارت، گرین‌وب، ابرسورین و هما شروع به ارائه سرویس‌های زیرساختی هوش مصنوعی کردند و در دانشگاه‌ها نیز ابتدا دانشگاه امیرکبیر زیرساخت پردازشی سیمرغ را رونمایی کرد و بعدها دانشگاه‌های دیگر همچون شریف، فردوسی مشهد، اصفهان و غیره نیز به دایره خدمات‌دهندگان اضافه شدند. سال ۱۳۹۹ شرکت همراه اول مناقصه توسعه زیرساخت توسعه هوش مصنوعی (MLOps) را برگزار کرد و شرکت یافتار عهده‌دار توسعه این سکو شد. سال ۱۴۰۱ گروه مشارکت هوشران با حمایت ستاد اقتصاد دیجیتال معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری توسعه سکوی بومی هوش مصنوعی با عنوان دماوند را بر عهده گرفت. سکویی که بیش از یک سال است که در اپراتور افرانت استفاده می‌شود. تیر ۱۴۰۳ هلدینگ گرین‌وب اولین اپراتور هوش مصنوعی کشور با عنوان «اهورا» را افتتاح و استفاده از سکوی دماوند را در دستور کار قرار داده است. هم‌زمان در بخش دفاعی کشور نیز به بهره‌گیری از سکوهای زیرساختی هوش مصنوعی بومی تأکید و از آنها حمایت شد. شرکت‌های دیگری نیز در این چندساله سکوهای مشابهی مبتنی‌بر ابزارهای متن‌باز راه‌ انداخته‌اند که برخی مورد حمایت سازمان ملی هوش مصنوعی قرار گرفتند.

سال ۱۴۰۲، در حوزه مدل‌های زبانی بزرگ نیز ۴ شرکت عصر فناوری دانش، ترگمان، پارت و دادماتک در قالب گروه مشارکت عام‌المنفعه، و بدون دریافت حق‌الزحمه، چند نمونه متن‌باز  LLM را توسعه دادند که طبیعتاً نیازمند ارتباط API با خارج از کشور نیست. مجموعه‌های دیگری همچون خودنویس، ویرا، لایف‌وب، دادماتک، باسلام، پارت، نجوا و برخی شرکت‌های دیگر نیز به‌مرور مدل‌های متن‌باز یا تجاری خود را رونمایی کردند. حتی هلدینگ هزاردستان یکی از این مدل‌های بومی را خرید. درعین‌حال ترگمان، کلان‌پیکره زبان فارسی مشتمل بر نزدیک به ۵۰ میلیارد توکن را متن‌باز منتشر کرد و سکوی ارزیابی مدل‌های زبانی فارسی با نام پارس‌بنچ از سوی فعالان زیست بوم راه‌اندازی شد. شرکت‌ها، استارتاپ‌ها، دانشگاه‌ها و حتی افراد آزاد بدون وابستگی متعددی نیز با استفاده از مدل‌های متن‌باز همچون لاما، آیا، دیپ‌سیک، جما، و… ابزارها و چت‌بات‌های مبتنی‌بر مدل‌های زبانی بزرگ را توسعه دادند؛ مدل‌هایی که به‌دلیل ماهیت غیربرخط خود نیازمند هیچ API خارجی نبوده‌اند.

تاکنون شرکت‌های فعال هوش مصنوعی کشور در حوزه‌های مختلف اعم از کاربردی و صنعتی انبوهی از مدل‌های هوش مصنوعی را توسعه داده‌ و از آنها بهره‌برداری کرده‌اند. توان متخصصان ایرانی به حدی بوده که نه‌فقط محصولات و دانش فناورانه آنها به اقصی نقاط دنیا، از ژاپن و استرالیا گرفته تا آمریکا و کانادا و اروپا، صادر شده که حتی موجب اعتراف علنی غول‌های فناوری همچون گوگل به بهره‌گیری از محصولات ایرانی شده است. نکته آنکه این موفقیت‌ها با حداقل حمایت‌های دولتی و با اتکا به توان متخصصان جوان و متعهد ایرانی به دست آمده است.

منبع: دیجیاتو