به گزارش خبرگزاری ایمنا، شب‌های قدر، شب‌های نزول قرآن و شهادت مولی‌الموحدین حضرت علی (ع) است. در این شب‌های پربرکت که آسمان با نزول قرآن غرق نور و زمین با شهادت امیرالمؤمنین (ع) غرق ماتم است و ملائک پی در پی بین زمین و آسمان در حرکتند، بازخوانی سیره سیاسی می‌تواند راهگشایی برای حل معضلات سیاسی و اجتماعی جامعه باشد، چرا که این امام همام با حکومت عدلشان، الگویی جاودان برای حاکمان مسلمان ارائه دادند.

حکومت؛ امری گریزناپذیر برای عدالت

حضرت علی (ع) حکومت را امری گریزناپذیر برای ساماندهی جامعه و برقراری امنیت و عدالت می‌دانستند و در پاسخ به شعار «لا حکم الا لله» تأکید می‌کردند: «مردم را حاکمی باید نیکوکار یا تبهکار، تا در حکومت او مردِ باایمان کار خویش کند و کافر بهره خود برد.» این بیان ارزنده نشان‌دهنده ترکیب حکومت الهی با مردم‌سالاری است.

امام (ع) در آغاز حکومت، تمام استانداران عثمان را عزل و جایگزینان صالح گماشتند. این اقدام پایبندی ایشان به انتخاب بر اساس شایستگی را نشان می‌داد، به‌طوری که در عهدنامه مالک اشتر، بر انتخاب کارگزاران از میان افراد دارای حسن شهرت و سوابق خوب تأکید شد. در مقابل، برخورد با طلحه و زبیر که خود را «صاحب اسلام» می‌پنداشتند، نشاندهنده حساسیت امام (ع) نسبت به سوءاستفاده افراد از قدرت بود.

حضرت علی (ع) بر رضایت توده‌ها نیز تأکید می‌کردند و از فاصله‌گیری مسئولان با مردم جلوگیری می‌کردند. ایشان در نامه‌ای به مالک اشتر، هشدار دادند که «با ثروتمندان در نیامیز تا از فقرا غافل نشوی.» رویکرد امیرالمومنین در عمل نیز خود را نشان داد؛ و امام (ع) با عزل استانداران فاسد و جایگزینی افراد پاکدامن، اعتماد عمومی را جلب کردند.

امام علی (ع) احترام به جان و مال انسان‌ها را فارغ از دینشان، اصل قرار داده بودند. به‌طوری که در نامه‌ای به مالک اشتر، تأکید کردند «مردم دو دسته‌اند؛ یا برادر دینی تو یا مانند تو در آفرینش.» همچنین، بیت‌المال را حق مستضعفان می‌دانستند و می‌فرمودند که «اگر ببینم بیت‌المال به مهر زنان یا بهای کنیزکان رفته باشد، آن را بازمی‌گردانم.»

ایشان حتی در اوج قدرت، از ارزش‌های اخلاقی عدول نکردند و از نیرنگ و دغل‌بازی دوری می‌جستند. امیرالمومنین می‌فرمودند «سوگند به خدا، معاویه از من سیاستمدارتر نیست، اما او حیله‌گر است.» تا جایی که در جنگ‌های داخلی (جمل، صفین، نهروان) با وجود حقانیت، از جنگ اجتناب کردند تا خون‌ریزی رخ ندهد.

رویارویی با چالش‌های سیاسی

پیشوای اول شیعیان در رویارویی با چالش‌های سیاسی رویکردهای مختلفی داشتند، از جمله اینکه ایشان به خلافت با رأی مردم رسیدند، برخلاف خلفای پیشین که با شورا یا نصبی انتخاب شدند. ایشان با وجود حقانیت تا زمان ضرورت، از خلافت کناره گرفتند و فرمودند که «اگر مردم مرا به خلافت بخوانند، پذیرا میشوم؛ وگرنه، از آن کناره می‌گیرم.»

سیره سیاسی امام علی (ع) برای عصر حاضر

سیاست امام (ع) بر پایه عدالت، شایسته‌سالاری و انسان‌محوری بود. ایشان فرمودند «من حاضر نیستم حاکم باشم مگر اینکه کارگزارانم پاکدست باشند» و بر همین مبنا حکومت اسلامی را شکل دادند.

امام (ع) همچنین سیاست را از دغل‌بازی و نیرنگ جدا می‌دانستند و می‌فرمودند «سیاست با حیله، مانند دین با شرک است.»

ایشان در برابر چالش‌های اجتماعی به‌جای جنگ، بر تبیین دین و ایجاد فرهنگ دینی تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: «کونا للظالم خصماً و للمظلوم عوناً»

سیره سیاسی علوی؛ عدالتِ بدونِ ستم و مقاومتِ بدونِ تسلیم

حجت‌الاسلام سید احمد محمودی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، ضمن تسلیت به مناسبت شهادت امیرالمومنین، حضرت علی (ع) اظهار کرد: سیره امیرالمؤمنین با ویژگی‌های معنوی، روحی و ابعاد وجودی متنوع، در عرصه‌های مختلف زندگی قابل بحث و بررسی است، به‌ویژه در بعد سیاسی این امام بزرگوار، مطالب قابل توجهی وجود دارد.

وی افزود: به‌طور کلی می‌توان گفت که بر اساس فرمایشات حضرت، اندیشه سیاسی امام علی (ع) در جامعه اسلامی با این تعبیر زیبای ایشان تبلور یافته است که «کونا للظالم خصماً و للمظلوم عوناً»؛ یعنی «همیشه با ستمگران در ستیز هستیم و همیشه حامی مظلومین عالم خواهیم بود.» این نوع تفکر بلندپایه نشان‌دهنده حمایت همیشگی ایشان از مظلومان، دشمنی با ظالمان و ایستادگی در برابر ستمگران است.

امام جمعه موقت اصفهان تصریح کرد: امام علی (ع) این تفکر را به‌گونه‌ای اجرا کردند که در دوران چهارساله حکومتشان، هیچ حمله‌ای برای گسترش جغرافیایی جهان اسلام صورت نگرفت. این موضوع نشان‌دهنده آن است که سیاست امام در تبلیغ و ترویج دین، بر پایه ایجاد فرهنگ و تبیین آموزه‌های دینی بود؛ نه بر اساس حمله نظامی یا اجبار. نظر حضرت بر این بود که با تبیین فرهنگ دینی، افراد جامعه با آگاهی و درک، خود به‌سوی دین اسلام سوق پیدا کنند.

وی ادامه داد: ایده بلند امام علی (ع) این بود که در هر جایگاهی که ظلم و تجاوز به حقوق دیگران مشاهده می‌فرمودند، به شدت ناراحت می‌شدند. در واقعه‌ای که گروهی به محله‌ای حمله کرده و اموال ساکنان را غارت و تعدادی را کشته بودند، امام (ع) با تعبیری تأسف‌بار فرمودند که «اگر انسانی در برابر این فجایع و ظلم‌ها، سکته کند و بمیرد، شایسته است.»

حجت‌الاسلام محمودی ابراز کرد: امام علی (ع) در اندیشه سیاسی خود بر این باور بودند که در برابر ظلم و ستم به‌شدت ایستادگی کنند و با هرگونه کجی، کج‌فکری، کج‌سلیقگی، کج‌فهمی و جهل و جهالت مبارزه می‌کردند.

وی یادآور شد: این رویکرد امیرالمومنین در نهج‌البلاغه با این تعبیر تبلور یافته است که «أَلا وَ إِنَّ الشَّیطانَ قَدْ جَمَعَ حِزْبَهُ وَ اسْتَجْلَبَ خَیْلَهُ وَ رَجْلَهُ، وَ إِنَّ مَعِی لَبَصِیرَةً»

یعنی «آگاه باشید که شیطان سپاهیان و سواران خود را بسیج کرده است و من دارای بصیرت و آگاهی هستم.» امام با تاکید بر آگاهی از شرایط سیاسی جامعه، هشدار می‌دهند که «اگر آن‌ها وارد این میدان شوند، نتوانند خارج گردند و اگر فرار کنند، بازگشت برایشان ممکن نیست.»

امام جمعه موقت اصفهان ادامه داد: این تعبیرات نشان‌دهنده استقامت امام در مواضع سیاسی و مقاومت در برابر دسیسه‌های دشمنان است؛ آنچنان که هرگز حاضر نشدند در برابر آن‌ها عقب‌نشینی کنند یا کوتاه آمدنی داشته باشند.

وی اذعان کرد: امروزه یکی از چالش‌های پیشرو این است که برخی در برابر دسیسه‌های دشمنان، به جای مقاومت، تسلیم شده یا منفعلانه عمل می‌کنند. از نمونه‌های برجسته تاریخی، نبرد امام علی (ع) با معاویه در صفین است که نشان‌دهنده این واقعیت است که امام علی (ع) هرگز حاضر نشدند که در برابر زیاده‌خواهی‌های دشمنان اسلام که جنگ را تحمیل کرده بودند، کوتاه بیایند.

شایسته‌سالاری و پرهیز از نیرنگِ سیاسی در حکومت علوی

حجت‌الاسلام محمودی تاکید کرد: تفکر و مشی سیاسی امام علی (ع) در سراسر دوران حکومتشان بر این اساس بود که هرگز حاضر به پذیرش همکاری با ظالمان و ستمگران نشدند. امام (ع) به تعبیری فرموده‌اند که من حاضر نیستم حتی یک روز حاکم باشم، به‌طوری که امثال معاویه و کسانی که پایبند به اصول و مبانی دینی نیستند و ظالم و ستمگر هستند، به‌عنوان کارگزاران من قرار بگیرند یا در سیستم حکومتی من حضور داشته باشند.

وی گفت: در حقیقت، امام علی (ع) تفکر سیاسی خود را بر پایه ارزش‌های اخلاقی و انسانی استوار ساخته بودند؛ ارزش‌هایی که جامعه آن روزگار نتوانست آن‌ها را درک کند. بسیاری تصور می‌کردند که سیاست معادل دغل‌بازی و نیرنگ است، و حتی برخی معتقد بودند که معاویه در اداره مملکت یا جامعه، قوی‌تر عمل می‌کند.

امام جمعه موقت اصفهان اضافه کرد: امام (ع) با تأکید بر این نکته فرمودند که «نه، این‌گونه نیست. من نه تنها عالم‌تر و آگاه‌تر به مسائل سیاسی جامعه هستم، بلکه ملزم به رعایت مسائل انسانی و اخلاق معنوی نیز هستم؛ در حالی که معاویه و امثال او تنها به خدعه و نیرنگ روی می‌آورند ولی من از این راه‌ها دوری می‌جویم.» بنابراین، سیاست امام علی (ع) مبتنی بر پایه‌های ارزش‌های اخلاقی و معنوی بود.

وی یادآور شد: در زیارت جامعه کبیره، نسبت به ائمه معصومین (ع) تعبیری وجود دارد: «وساست العباد»؛ یعنی «شما اهل بیت عصمت و طهارت، سیاستمداران تاریخ بشریتید.» این عبارت نشان‌دهنده آن است که ائمه (ع)، از جمله امیرالمؤمنین علی (ع) که در صحنه حکومت نیز حضوری فعال داشتند، نه‌تنها در عرصه سیاست، بلکه در برترین مرتبه اخلاقی و معنوی قرار دارند.

حجت‌الاسلام محمودی خاطرنشان کرد: سیاستمداران در طول تاریخ به‌گونه‌ای عمل کردند که مفهوم سیاست یا لفظ «سیاست» از مسیر اصیل خود منحرف شد. امام علی (ع) در دوران حکومتشان، معنای واقعی سیاست را تبیین کردند و نشان دادند چگونه در مسائل سیاسی باید عمل شود.

به گزارش ایمنا، امام علی (ع) با سیره سیاسی خود، آینده نظام اسلامی را در نظر داشت، نه بقای قدرت شخصی خود را. در این شب‌های پربرکت، انتظار می‌رود تا در سایه عدالت و انسانیت امیرالمومنین و با توجه به مفاهیم ارزشمندی که از ایشان برای زمامداری امور مملکتی بر جای مانده است، این شئون بر سراسر جامعه اسلامی گسترده شود و حاکمان، از سیره الهی سیاسی این امام همام الهام بگیرند. «کُنوا لِلظالمِ عَدُوّاً وَ لِلْمَظلومِ عَوْنَاً»؛ این است راهیابی به حکومت الهی در پرتو سیره علوی.