زمانی که با مناسبت و بدون مناسبت، یکی‌یکی اپ‌ها و سایت‌های خارجی به مرض فیلترینگ دچار می‌شدند، گمان نمی‌کردیم مسیر رفع آن، این‌گونه طولانی و دشوار باشد. آن هم وقتی که به روایت داده‌های معتبر و اظهارات کارشناسان ثابت شده این کار جز ضرر، آورده دیگری ندارد. زیر پا گذاشتن حق شهروندی مردم برای دسترسی آزادانه به اطلاعات گویا ساده بود، اما برداشتن این «پا» چندان ساده به نظر نمی‌رسید.

«رفع فیلترینگ» که از وعده‌های اصلی مسعود پزشکیان برای تصدی ریاست‌جمهوری بود، به عنوان یک مطالبه اساسی از زمان روی کار آمدن دولت جدید در رسانه‌ها مطرح شد. این پیگیری طی ماه‌های اخیر شکل‌های گوناگونی داشته است. رسانه‌ها هر کجا که با رئیس‌جمهور و وزیر ارتباطات رو‌دررو شدند، این مطالبه عمومی را مطرح کردند؛ پلتفرم کارزار با جمع‌آوری امضا از موافقان این وعده نشانه پررنگی از خواست جمعی داشت؛ کارشناسان به شکل مکرر از تهدیدهایی که به واسطه فیلترینگ متوجه امنیت داده‌هاست، سخن گفتند و کسب‌و‌کارهای فناوری‌محور به شکل رسمی اعلام کردند پیشرفت‌های خود را نه مدیون فیلترینگ و ساخت فضای انحصاری، بلکه مرهون تلاش‌های خود هستند و آمادگی رقابت در بازار آزاد را خواهند داشت.

اما بالاخره و پس از کش و قوس‌های فراوان، در جلسه دیروز شورای عالی فضای مجازی با رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی موافقت شد؛ اتفاقی که می‌توان آن را نتیجه ماه‌ها پافشاری مردم بر خواسته بحق‌شان از رئیس‌جمهور و پیگیری‌های دولت چهاردهم دانست.

 

فهرست جنجالی موافقان و مخالفان

می‌توان گفت در ماه‌های اخیر، کمتر هفته‌ای بود که یک اظهارنظر یا خبر درباره فیلترینگ و موافقان و مخالفان آن نداشته باشد. عزم رفع فیلترینگ از سوی دولت وجود داشت، اما همه‌چیز به نظر شورای عالی فضای مجازی گره خورده بود. اولین جلسه این شورا که با حضور رئیس‌جمهور دولت چهاردهم تشکیل شد، همه نگاه‌ها را به خود جلب کرد، اما خروجی این جلسه چیزی جز چند توصیه و اظهارنظرهای کلی نبود. حتی اشاره پزشکیان به مبارزه با فیلترشکن‌فروشی باعث شد سیبل انتقادات قرار گیرد، زیرا رسانه‌ها و عموم مردم فروش فیلترشکن را مسئله اصلی نمی‌دیدند و خواهان حذف آن عاملی بودند که چنین بازاری به راه انداخته است. 

کار به جایی رسید که اظهارات رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی درباره مزایای فیلترینگ و کمک آن به شکل‌گیری کسب‌و‌کارهای مشابه داخلی، با واکنش تند کسب‌و‌کارها مواجه شد. مدیران این شرکت‌ها به صورت رسمی با رد این اظهارات، اعلام کردند که به هیچ عنوان در مراحل رشد و پیشرفت خود بر فیلترینگ تکیه نکرده‌اند و هر زمانی که محدودیت‌ها مرتفع شود، می‌توانند با شرکت‌های خارجی در حوزه فعالیت خود رقابت کنند. حتی برخی در فضای مجازی، جلیلی را به‌عنوان صاحب شرکتی که تجهیزات فیلترینگ به فروش می‌رساند، معرفی کردند و ذی‌نفع بودن وی در ادامه این روند را دلیل مخالفت جلیلی با رفع فیلترینگ دانستند. 

چندی بعد، «شرق» با انتشار فهرستی از مخالفان و موافقان فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی پرده برداشت. این فهرست که در رسانه‌های مختلف و فضای مجازی دست به دست می‌شد، آنچنان ابعادی یافت که محمدامین آقامیری، دبیر شورا در واکنش به این فهرست اذعان کرد هنوز درباره این موضوع رأی‌گیری نشده که مخالفان و موافقان مشخص شده باشند.

در میان اعضای حقیقی شورا، این بار سعیدرضا عاملی که به عنوان مخالف رفع فیلترینگ معرفی شده بود، جایگاه پیشین رسول جلیلی را از آنِ خود کرد. بعد از گزارشی که بی‌بی‌سی درباره عاملی منتشر کرد، برخی افراد در فضای مجازی به تابعیت انگلیسی فرزندان او و شرکت‌هایی که وی در این کشور داشته، اشاره می‌کردند و مخالفت چنین فردی با رفع فیلترینگ را مشکوک می‌دانستند.

در نهایت عاملی در گفت‌و‌گو با انصاف‌نیوز اظهار داشت که اتفاقاً در دسته مخالفان فیلترینگ قرار دارد و اطلاعاتی که در گزارش بی‌بی‌سی درج شده، مغشوش است و همه حقیقت را بازگو نمی‌کند. او حتی عنوان کرد که در زمان فیلترینگ تلگرام نیز مخالفت خود را با این اقدام اعلام کرده و هشدار داده بود که به دلیل تعداد زیاد افرادی که از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند، تمایل به استفاده از فیلترشکن در پی این اقدام، افزایش خواهد یافت.

وضعیت به گونه‌ای پیش رفت که عاملی به همراه سیدابوالحسن فیروزآبادی، دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی در برنامه «شیوه» حضور یافتند و هردو به عنوان موافقان رفع فیلترینگ به اظهارنظر پرداختند. البته عاملی در این جلسه همچنان خود را موافق حکمرانی مجازی معرفی کرد و «مدیریت داده» و «قانونمندی فضای مجازی» و ایجاد برخی محدودیت‌ها در موضوعاتی چون هرزه‌نگاری، خریدوفروش کودک، خریدوفروش موادمخدر و… را ضروری دانست. بااین‌همه از نظر او چنین ملاحظاتی نمی‌توانست توجیهی برای ادامه فیلترینگ باشد.

 

فشار مجلس در روز موعود

از قضا عاملی که ابتدا به عنوان مخالف رفع فیلترینگ معرفی شده بود، باعث شد تا توجهات به نتیجه جلسه شورای عالی فضای مجازی در روز سه‌شنبه جلب شود. او در برنامه شیوه گفته بود ممکن است در این جلسه، طرح رفع فیلترینگ دولت به نتیجه برسد. 

در چنین شرایطی بود که چند ساعت پیش از شروع جلسه شورای عالی فضای مجازی، مجلس در اقدامی عجیب در نامه‌ای که به امضای 136 نماینده رسیده بود، تدوام فیلترینگ را خواستار شد. آنها در این نامه با انتقاد از طرح رفع فیلترینگ، طرح چنین موضوعی را «هدیه شگفتانه به دشمنان در جنگ نرم» خوانده و از شورای عالی فضای مجازی خواستند تحت تأثیر «فضای هیجانی و احساسی» قرار نگیرند.

جالب آنکه نام امضاکنندگان این نامه مخفی باقی ماند تا ناچار نباشند به افکار عمومی در این خصوص پاسخ دهند. علی شریفی‌زارچی در واکنش به این وضعیت، با گذاشتن عکس رضا تقی‌پور، نماینده مجلس و عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در توئیتی نوشت: «شب در تلویزیون می‌گوید: «هیچ مسئولی در جمهوری اسلامی موافق فیلترینگ نیست.» صبح در مجلس برای یک شب‌نامه علیه رفع فیلترینگ امضا جمع می‌کند. شرم بر دروغ‌گویان باد.» 

محمدعلی ابطحی نیز در توئیتی، خواستار افشای علنی مذاکرات روز سه‌شنبه در جلسه شورای عالی فضای مجازی شد. او نوشت: «ای کاش مذاکرات امروز جلسه شورای عالی فضای مجازی به صورت علنی منتشر شود. این حق اکثریتی است که منتظر رفع فیلتر هستند. ما هم از دلایل و اسامی طرفداران قدرتمند و بی‌نام و نشان فیلتر مطلع بشیم. یادتان هست یک بازپرسی که بعداً به جرم فساد مالی دستگیر شد، در یک لحظه تلگرام را فیلتر کرد.»

 

گام نخست برداشته شد

با وجود فشارهای مجلس شورای اسلامی و مخالفان رفع فیلترینگ، نتیجه امروز جلسه شورای عالی فضای مجازی امیدبخش بود و اعضا توانستند بر سر رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی به توافق برسند. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت این خبر را در «ایکس» منتشر کرد. او نوشت: «گام نخست؛ رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی به تایید اعضای شورای عالی فضای مجازی رسید.» 

عزت‌الله ضرغامی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز با انتشار عکسی از خود در این جلسه و در کنار مرتضی آقاتهرانی که به‌عنوان رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس و عضو حقوقی در این شورا عضویت دارد، نوشت: «شورای عالی فضای مجازی با رئیس‌جمهور همراهی کرد.»

پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری نیز در خبری از این جلسه شورای عالی فضای مجازی نوشت: «سومین جلسه شورای‌عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم به ریاست دکتر مسعود پزشکیان و با حضور سران قوای مقننه و قضائیه و همچنین اعضای حقوقی و حقیقی شورا برگزار شد. در این جلسه، موضوع بازنگری در سیاست‌های مسدودسازی، مجدد طرح و پس از ارائه نظرات دستگاه‌ها، که پیش‌تر مورد بررسی قرار گرفته بود، در جلسه مطرح شد.

پس از بحث و بررسی، اعضا ضمن تاکید بر اهمیت حکمرانی قانونمند در فضای مجازی، در گام نخست به رفع محدودیت‌های دسترسی به برخی سکوهای پرکاربرد خارجی شامل واتساپ و گوگل‌پلی، با اکثریت اعضا رای مثبت دادند. همچنین در این جلسه، اعضا بر حمایت از سکوهای داخلی تاکید کردند.»

آنچه اتفاق امروز را قابل توجه می‌کند، بیش و پیش از آنکه مربوط به پلتفرم‌هایی باشد که رفع فیلتر می‌شوند، به تاریخی‌بودن چنین رخدادی برمی‌گردد. از 15 سال پیش که روند فیلترینگ در کشور آغاز شد و به عنوان یک رویه در دستور کار مخالفان اینترنت آزاد قرار گرفت، هیچ رفع فیلتری صورت نپذیرفته بود و این اولین مورد است. اتفاقی که می‌تواند نویدبخش ادامه واکنش‌های عقلانی در مواجهه با اینترنت و فضای مجازی باشد. باید دید سیاست‌گذاران در ادامه چه مسیری را در پیش خواهند گرفت؛ کمااینکه مهاجرانی این اقدام را «گام نخست» اعلام کرده است. به این معنا که قطعاً گام‌های دیگری نیز در راه است.(هم‌میهن)