اینستاگرام پرمخاطب‌ترین شبکه اجتماعی در سراسر جهان است. به همین جهت افراد زیادی در سراسر جهان برای رونق کسب و کار خود به این شبکه مجازی روی آورده‌ و آن را تبدیل به یک پلتفرم تجاری کرده‌اند که روزانه حجم زیادی از مبادلات را به خود اختصاص داده است.

پیج‌های فروشگاهی، سهم عمده‌های در فروش و ارائه محصولات دارند. هر چند همه آنها نامعتبر نیستند، اما لابه‌لای پیج‌ها می‌توان حداقل یک یا دو تا پیج تقلبی را پیدا کرد.

بحران کرونا، مردم را بیشتر از قبل به سمت فروشگاه‌های اینترنتی سوق داد و مزایایی که داشت باعث شد تا این رویه حتی بعد از پایان کرونا نیز باقی مانده و روزبه‌روز بیشتر شود. در مقابل نیز آمار کلاهبرداری از آن بیشتر از قبل گشت.

در حال حاضر فروشگاه‌های اینترنتی که درون کشور فعال هستند، دارای نماد تجارت الکترونیک یا ای نماد هستند و در صورت وجود تخلف می‌توان به راحتی از آنها شکایت کرد. اما پیج‌های اینستاگرامی فاقد چنین نشانی بوده و بدیهی است شکایت از آنها نیز ممکن است پیچیده‌تر و طولانی‌تر باشد. اما این به معنای عدم امکان آن نیست. در صورتی که فرد با کلاهبرداری اینترنتی در اینستاگرام مواجه شد، می‌تواند روش‌های مختلفی را طی کرده و حق و حقوقش را پس بگیرد.

توجه داشته باشید که حتی در صورتی که فرد پیج خود را پاک کرده باشد، باز هم می‌توان او را ردیابی کرد. گاهی یک اسکرین شات از پیام‌های رد و بدل شده هم می‌تواند مدرک جرم محسوب شده و قانون آن را خواهد پذیرفت. فیش‌های واریزی نیز بخش دیگری از مدارک مهم در شکایت به شمار می‌آید که باید حتما داشته باشید و آن را به مراجع قانونی ارائه نمایید.

احتمالا می‌دانید که حجم زیادی از فروشگاه‌های اینستاگرامی متعلق به مشاغل خانگی است. افرادی که فعالیت‌های کوچک و محدود خود را در فضای اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند. به همین جهت شاید اعتماد کردن به آنها کار سختی باشد.

اما عمده روش‌های کلاهبرداری که در محیط اینستاگرام به وقوع می‌پیوندد به شرح زیر است:

یکی از رایج‌ترین انواع کلاهبرداری اینترنتی و اتفاقاتی که در اینستاگرام و وب سایت‌ها اتفاق می‌افتد، فروشگاه‌های تقلبی است. در این روش فرد با ساختن یک پیج فیک و قرار دادن محصولاتی که وجود خارجی ندارند مشتری جذب می‌کند. بعد از اینکه مشتری هزینه را واریز کرده، او را بلاک کرده یا پیج را حذف می‌کنند.

فیشینگ به صفحه پرداخت جعلی گفته می‌شود که افراد ساخته و با آن به کارت بانکی و رمز عبور دیگران دسترسی پیدا می‌کنند. گاهی فرد یک صفحه اینترنتی داشته و محصولاتش را در اینستاگرام تبلیغ می‌کند. بعد از اینکه خریداران به این صفحه مراجعه کرده، اطلاعات بانکی‌شان به سرقت رفت و حسابشان خالی می‌شود. حالا ممکن است این کار توسط خود صاحب فروشگاه انجام شده باشد یا کلاهبرداران اینترنتی از بستر این سایت برای رسیدن به اهداف خود استفاده کرده باشند.

گاهی ممکن است فروشگاه تقلبی و فیک نباشد و اکانت خود را نیز پاک نکند، اما از ارسال کالا خودداری نمایند. این دست کلاهبرداری‌ها نیز زیاد اتفاق می‌افتد. صاحبان این پیج‌ها با تصور اینکه اینستاگرام یک پلتفرم خارجی است و امکان ردیابی آنها وجود ندارد، احتمالا دست به این کار می‌زنند.

نوع دیگری که می‌توان برای این روش به شمار آورد، ارسال کالا نیست بلکه ارائه یک خدمات خاص است. به عنوان مثال به مراتب مشاهده شده که افرادی به عنوان بلاگر، پولی از سایر پیج‌ها دریافت کرده تا محصولاتشان را تبلیغ کنند اما این کار را انجام نمی‌دهند. تصور این افراد نیز عدم پیگیری توسط قوه قضائیه است. اما باید بدانید که تمامی جرائمی که در محدوده جرایم رایانه‌ای رخ می‌دهد، قابل پیگیری در مراجع قضایی و حقوقی است.

حتما پیج‌های طنز زیادی را در اینستاگرام دیده‌اید که از عباراتی مانند چیزی که خریدی، چیزی که سفارش دادی استفاده می‌کنند و نشان می‌دهند که برخی محصولات چقدر با آنچه برایش پول داده‌اند فرق دارند. البته فراموش نکنید که نباید اجازه داد یک عنوان مجرمانه در زیر لوای طنز مخفی شده و عادی سازی شود.

در قانون مغایرت داشتن محصول ارسالی با کالایی که سفارش داده‌اید، جرم است. پس زمانی که فروشگاه اینستاگرامی از پس گرفتن آن خودداری کرده و حاضر به قبول اشتباهش نشود، شخص می‌تواند از او شکایت کند.

همین‌طور زمانی که خریدار مبلغ بالایی برای یک برند خاص پرداخته و فروشنده در عوض کالایی به مراتب ارزان قیمت‌تر برای او ارسال می‌کند نیز چنین شرایطی دارد.

گاهی ممکن است شخص از فروشگاه‌های اینستاگرامی خریدی انجام داده و مبلغ را واریز کرده باشد. اما خریدار منصرف شده و خواستار برگرداندن پولش شود. معمولا شیوه کار بر این است تا زمانی که کالا پست نشده، خریدار این حق را دارد که پولش را پس بگیرد.

همان‌طور که در سایت‌های فروشگاهی هم تا قبل از ارسال کالا، امکان لغو سفارش وجود دارد. بنابراین زمانی که خریدار از خرید کالا منصرف شد، فروشنده باید مبلغ واریز شده را برگرداند. چنانچه از این کار خودداری کرد، می‌توان از او شکایت نمود.

خلاقانه‌ترین نوع کلاهبرداری را می‌توان کلاهبرداری مثلثی نامید. در این روش، فردی که همان کلاهبردار است جنس را از فروشگاه اصلی خریداری کرده و سپس یک آگهی مشابه از همان کالا را در پیج تقلبی خود منتشر می‌کند. بعد خریدار دیگری را پیدا می‌کند که آن جنس را می‌خواهد. کلاهبردار شماره کارت فروشنده اصلی را به خریدار دوم می‌دهد تا مبلغ کالا را پرداخت نماید. سپس خود او کالا را دریافت می‌کند، بدون اینکه پولی پرداخت کرده باشد.

همانطور که گفته شد، جرائم مربوط به فروشگاه‌های اینستاگرامی قابل پیگیری در نهادهای مختلف است. با توجه به نوع جرمی که واقع شده و شدت آن، همچنین مبلغی که کلاهبرداری شده، می‌توان شکایت را ثبت کرد.

فتا، پلیس فضای مجازی و مسئول نظارت بر پیج‌ها و شبکه‌ها است. اما بد نیست بدانید که فتا یک نهاد انتظامی است نه قضایی. بنابراین نمی‌توان برای همه جرائمی که در شبکه‌های مجازی رخ می‌دهد به آن مراجعه کرد.

در جرائم مربوط به خرید اینترنتی در اینستاگرام زمانی می‌توانید به آن مراجعه کنید که قصد شکایت کیفری یا حقوقی ندارید. یعنی نمی‌خواهید مجرم بازداشت شده و مبلغی که پرداخت کرده‌اید به شما برگردد.

بر اساس قانون جرائم رایانه‌ای، جرائم اینترنتی مانند کلاهبرداری دارای مجازات کیفری بوده و می‌توان آن در دادگاه‌های کیفری پیگیری کرد. به طوری کلی زمانی که افراد با فروشگاه‌های تقلبی یا سرقت اینترنتی مواجه شوند، می‌توان از آن به صورت رسمی شکایت کرد.

برای این کار باید ابتدا شکایت رسمی خود را در سامانه ثنا ثبت کنید. این کار را می‌توانید به صورت اینترنتی یا حضوری و با مراجعه به شعب خدمات الکترونیکی قضائی انجام دهید.

سپس پرونده به دادسرای جرائم رایانه‌ای ارسال می‌شود. دادسرا نیز موضوع را به پلیس فتا اعلام کرده تا تحقیقات اولیه را انجام دهد. توجه داشته باشید که دادسرای جرائم رایانه‌ای زمانی به شکایت کیفری رسیدگی می‌کند که جرم واقع شده باشد. بنابراین در این مرحله پلیس فتا سعی می‌کند مدارک و شواهدی را که نشان دهنده جرم توسط متهم هست را پیدا کرده و به دادسرا ارائه کند.

اگر دادسرا جرم را محرز نداند، آن را رد کرده و قرار منع تعقیب صادر می‌شود. این اتفاق زمانی ممکن است بیفتد که فروشگاه اینستاگرامی کالا را ارسال نکرده یا تاخیر داشته است. یعنی دیگر پرونده در دادگاه رسیدگی نمی‌شود. البته می‌توان به این رای اعتراض کرد.

اما اگر دادسرا جرم واقع شده را تایید کند، پرونده برای رسیدگی به دادگاه کیفری ارسال خواهد شد. شاکی و متهم می‌توانند در جلسات رسیدگی شرکت کرده و مدارک خود را برای اثبات جرم یا دفاع از خود ارائه دهند.

بعد از پایان جلسات اگر دادگاه حکم به مجرم بودن متهم داد، می‌تواند او را به مجازات حبس و جزای نقدی محکوم کند. علاوه بر اینکه باید هزینه پرداختی را نیز بازگرداند.

شکایت حقوقی زمانی مطرح می‌شود که نمی‌توان از فروشگاه‌های تقلبی و کلاهبرداری اینترنتی شکایت کیفری کرد. مثلا دادسرا پرونده را برای شکایت کیفری رد کرده یا اینکه خریدار می‌خواهد پولی که پرداخت کرده را پس بگیرد. یا سایر جرائم مثل عدم ارسال کالا و یا تاخیر در ارسال و استرداد پول را می‌توان در دادگاه‌های حقوقی مطرح کرد.

روند شکایت حقوقی برای خرید اینستاگرامی نیز همانند شکایت کیفری است. یعنی باید ابتدا آن را در دفاتر خدمات قضایی الکترونیکی ثبت کرده و منتظر ابلاغیه باشد.

بعد از شرکت در جلسات دادرسی دادگاه، قاضی حکم به پرداخت وجه تعیین شده می‌کند. اما دیگر مجازات حبس و غیره را نخواهد داشت.

فروشگاه‌های تقلبی در اینستاگرام و کلاهبرداری‌های اینترنتی که در این شبکه رخ می‌دهد، مشمول قانون جرائم رایانه‌ای شده و همان مجازات برای آن اعمال خواهد شد.

در ماده ۱۳ این قانون در خصوص مجازات این جرایم آمده است: «هرکس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا یکصد میلیون (۱۰۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»