لذت رانندگی، پیر و جوان و مرد و زن نمی‌شناسد. همه افراد از راندن در جاده‌های زیبا، حس فوق‌العاده‌ای را تجربه می‌کنند؛ اما در این میان گروهی از افراد به‌دلیل برخی محدودیت‌های فیزیکی، توانایی استفاده از خودروهای رایج با قابلیت‌های مرسوم را ندارند. معلولان حرکتی در ظاهر، اغلب قادر به نشستن پشت فرمان نیستند اما با تولید خودروهایی با آپشن‌های خاص توسط خودروسازان یا مجهز کردن خودروهای معمولی به تجهیزاتی که رانندگی برای معلولان را امکان‌پذیر می‌کند، رویای رانندگی افراد کم‌توان نیز محقق می‌شود.

در ادامه به بررسی بیشتر این موضوع می‌پردازیم.

پرداخت کمک‌هزینه برای دسترس‌پذیری خودرو

در کشور ما و در پیش‌نویس قانون حمایت از حقوق معلولان، حمایت دولت از دسترس‌پذیر کردن خودروها برای افراد معلول پیش‌‍‌بینی شده بود که با نظر دولت در سال ۱۳۹۴ این حمایت در قالب تصویب‌نامه‌ای برای اجرا به دستگاه‌ها ابلاغ شد.

در ماده ۴ این تصویب‌نامه؛ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان دستگاه حامی مسئول برای مناسب‌سازی یا دسترس‌پذیر کردن خودروها برای افراد معلول تعیین شده؛ به عبارت دیگر دولت مکلف است هزینه‌های دسترس‌پذیر کردن خودروها برای افراد معلول را تحت پوشش قرار دهد. به همین منظور بودجه‌های مشخصی برای کمک به افراد معلول خواهان دسترس‌پذیری خودرو، به این افراد پرداخت شده و می‌شود. البته مشکل دسترس‌پذیری خودروها فقط پرداخت کمک‌هزینه برای خودروها نیست، زیرا افراد معلول نیازمند استفاده و بهره‌گیری از خودروهای باکیفیت و دارای استاندارهای لازم دسترس‌پذیری هستند.

اکثر خودروسازان داخلی حاضر به تولید بخشی از خودروهای خود با شرایط دسترس‌پذیری افراد معلول نیستند و دلیل این امر را عدم توجیه اقتصادی ذکر می‌کنند. البته برخی مسئولان شرکت‌های خودروسازی، خواهان خرید سهمیه مشخص از خودروهای تولیدی ازسوی دستگاه‌های حمایتی برای افراد معلول شده‌اند تا تولید این خودروها توجیه اقتصادی داشته باشد.

درنهایت و با عدم تحقق این راهکار، دسترس‌پذیری از راه واگذاری خودرو افراد معلول به برخی شرکت‌های کوچک متخصص در این زمینه، محقق شد. از طرفی این خودروها از قیمت‌های بالایی برخوردارند که در غیاب ارائه تسهیلات مالی کافی به افراد معلول برای استفاده از این خودروها، بسیاری از آنها قادر به خرید این خودروها نیستند.

دسترس‌پذیری خودروها برای افراد معلول مستلزم سیاستگزاری و حمایت مشخص است؛ یعنی ارائه تسهیلات مالی کافی به افراد معلول به‌گونه‌ای که شرکت‌های خودروساز داخلی انگیزه لازم برای اختصاص سهمیه‌های مشخصی از تولیدات خود را که مجهز به فناوری‌های دسترس‌پذیر، منطبق با استانداردهای جهانی داشته باشند.

فراموش نکنیم امروزه در کشورهای توسعه‌یافته و با استفاده از فناوری‌های پیشرفته خودران استفاده معلولان از خودروهای شخصی، دیگر غیرممکن نیست.

مناسب‌سازی باتوجه‌ به محدودیت‌های فرد معلول

بخش عمده مناسب‌سازی خودرو برای افراد کم‌توان جسمی و معلولان ویلچردار انجام می‌شود. اما گروه‌های دیگر نیز می‌توانند با مراجعه به مراکز موجود، تغییراتی را در خودرو برای بهبود رانندگی اعمال کنند. در قدم اول مناسب‌سازی خودرو، باید به مراکز بهزیستی مراجعه شود. در گام بعدی و پس از دریافت تاییدیه توسط کارشناسان مربوطه، مناسب‌سازی آغاز می‌شود.

در واقع این مناسب‌سازی باتوجه‌به وضعیت جسمانی فرد و محدودیت‌های او به صورت سفارشی طراحی می‌شود؛ به همین خاطر عدد مشخص و ثابتی برای آن وجود ندارد. دولت یک کمک‌هزینه نه‌چندان کافی برای متقاضیان تغییر شرایط خودرو با توجه ‌به شرایط جسمانی در نظر گرفته است.

در واقع متقاضیان بعد از مراجعه به بهزیستی و دریافت تاییدیه، کمک‌هزینه مناسب‌سازی خودرو معلولان را دریافت می‌کنند. کمک‌هزینه اصلاح خودرو باتوجه‌به شرایط جسمانی فرد فقط به متقاضیانی تعلق می‌گیرد که از طریق بهزیستی اقدامات خود را شروع کنند؛ در غیر این صورت وام یا هزینه‌ای در اختیار معلولان قرار نمی‌گیرد. افراد معلول و کم‌توان بسته به شرایط جسمانی به آپشن‌های مختلفی در خودرو نیاز پیدا می‌کنند.

برخی تجهیزات لازم برای رانندگی معلولان عبارتند از دنده‌اتوماتیک یا کنترل دستی، استفاده از ابزارهای موجود برای سوار و پیاده‌شدن راحت‌تر از خودرو، طراحی و نصب ابزارهای لازم برای نگهداری از سر و ستون فقرات راننده هنگام ترمزهای ناگهانی، قفل صندلی چرخ‌دار و آینه‌های مخصوص برای افراد دارای محدودیت بینایی.

جای خالی عرضه خودروهایی برای معلولان

در دهه ۸۰شمسی، برخی شرکت‌های خودروساز کشور درخصوص تجهیز رسمی خودروها به لوازم مناسب برای معلولان، اقداماتی انجام دادند. اما با گذشت زمان این اتفاق مثبت فراموش شد و دیگر این اقدامی صورت نمی‌گیرد. از طرفی خدمات مخصوص به این خودروها هم بسیار ضعیف و کمرنگ شده است.

با توجه به این‌که درحال‌حاضر خودروسازان کشور محصولات متنوعی را به بازار معرفی می‌کنند و تنوع خودروها افزایش پیدا کرده، بدیهی است معلولان و جانبازان هم باید حق انتخاب مساوی با سایر مشتریان داشته باشند. اما برخی امکانات خاص معلولان برای بسیاری از خودروها در شرکت‌های خودروساز و صنایع وابسته طراحی نشده و بسیاری از افراد معلول نمی‌توانند هنگام خرید خودرو، تمام گزینه‌های موجود را درنظر بگیرند.

قابلیت جمع و باز کردن ویلچر به صورت الکتریکی، قطعات بازویی گاز و ترمز و کلاچ به صورت اختصاصی در هر خودرو و… امکاناتی هستند که شرکت‌های خودروسازی با هزینه اندک می‌توانند آنها را طراحی کرده و به مرحله تولید برسانند.